[Review] City of God (2003) – 1 khu phố, 2 đứa trẻ, và những mảnh đời tăm tối

Cidade de Deus hay dịch sang tiếng Anh là City of God không chỉ là kiệt tác của điện ảnh Brazil nói riêng mà còn là của điện ảnh Thế giới. Bộ phim có cái tên lộng lẫy này lại chưa đựng trong nó sự nhức nhối, hỗn loạn đầy bạo lực nhưng cũng thấm đượm những bài học về thiện – ác và tính nhân quả.

Bộ phim lấy bối cảnh trải dài từ cuối những năm 1960 đến đầu 1980 tại Cidade de Deus, khu ổ chuột nằm ở ngoại ô Rio de Janeiro, nơi từng là một trong những thành phố nguy hiểm nhất trên Thế giới vì sự hoành hành của các băng đảng ma tuý tại đây. Luật pháp gần như không tồn tại ở Cidade de Deushay Rio de Janeiro nói chung, súng ống được lưu hành tự do cùng với cocain, đạo đức bị chà đạp và hệ thống cảnh sát thì hoàn toàn suy đồi bởi tham nhũng.

Các tay anh chị trở thành thần tượng của cả khu vực, chúng ngang nhiên giết người cướp của ngay trên phố trước sự chứng kiến của hàng trăm con mắt. Tham gia vào băng đảng trở thành mơ ước khi lớn lên của hầu hết trẻ em Cidade de Deus, vậy nên hầu hết thành viên của chúng đều có tuổi đời còn rất trẻ, thậm chí có cả lứa nhi đồng.

Có cảm tưởng như bước ra đường ở Cidade de Deus mỗi ngày là đối mặt với định mệnh của chính mình liệu có thể trở về nhà vào buổi tối được hay không và cuộc sống thì kìm kẹp con người ta bằng sự nghèo đói, bạo lực, nghiện ngập.

Giữa cái sự tăm tối ấy, có 2 đứa trẻ: Buscapé (hay Rocket) và Dadinho (hay Li’l Dice) với 2 tính cách và lựa chọn cách lớn lên hoàn toàn đối lập.

Rocket là một cậu bé da đen nghèo, bị tác động phần nào bởi cuộc sống bạo lực ở khu ổ chuột Rocketnhận ra mình quá nhút nhát để làm một gangster như bao đứa trẻ khác nhưng cũng thừa sự thông minh cho những công việc dưới đáy xã hội Brazil bấy giờ. Rocket mơ ước trở thành nhiếp ảnh gia phóng sự và cậu nhanh chóng bộc lộ năng khiếu ấy mỗi khi có được chiếc máy ảnh trên tay.

Còn Li’l Dice, thằng cu này thực sự là bãi nước bọt nhổ thẳng vào câu thành ngữ “Nhân chi sơ tính bản thiện” mà ông cha đúc kết được. Chứng kiến những gì Li’l Dice làm từ lúc còn bé đến khi trưởng thành, chúng ta mới hiểu thế nào là một cái ác nguyên bản. Đổ tội cho ngoại cảnh cũng được thôi, nhưng ngoại cảnh chắc cũng không “đỡ” được những gì diễn ra trong cái vỏ não xấu xí của Li’l Dice khi tất cả những gì nó muốn là sự sợ hãi của mọi người khi mình đi qua dù cho có cần phải giết vài người để lấy uy, chiếm được nhiều địa bàn nhất có thể, thống trị thị trường buôn bán ma tuý tại đây.

Giữa 2 đứa trẻ đại diện cho 2 mặt thiện – ác ấy là những nhân vật với tính cách nhập nhằng sáng tối như Knockout Ned, Benny, Angélica, Tiago, Carrot và nhiều con người khác nữa từ (rất) trẻ đến già, họ mới chính là những mảnh đời bị kìm kẹp giữa cái xã hội nhiễu nhương đã không cho mình có quá nhiều lựa chọn để trở nên tốt hay xấu.

Có thể thấy thông qua lời kể hay đúng hơn là thế giới quan hướng thiện của Rocket, số phận con người chính là trung tâm của Cidade de Deus, tạo nên bức tranh tổng thể về hiện thực xã hội Brazil vô pháp vô thiên khi đó.

LÔI CUỐN VÀ ĐẦY SỨC HÚT

Cidade de Deus sở hữu một phong cách kể chuyện phải nói là trên cả tuyệt vời. Được giới thiệu là dựa trên sự kiện có thật từ tiểu thuyết của Paulo Lins tuy nhiên mình tin chắc rằng tài năng của biên kịch Bráulio Mantovani và đạo diễn Fernando Meirelles mới chính là lý do khiến cho câu chuyện đầy tăm tối và bạo lực của Cidade de Deus trở nên tinh tế, đặc sắc và có phần dí dỏm đến vậy. Bởi điện ảnh vẫn luôn làm được nhiều điều mà những trang sách không thể truyền tải.

Một hệ thống rất nhiều các nhân vật với các mối liên hệ đan xen nhau (có người chỉ thoáng xuất hiện trên khung hình) cùng một loạt các sự kiện diễn ra liên tiếp trong nhiều năm ở Cidade de Deus đã được các nhà làm phim xử lý hết sức tài tình, gọn gẽ, có nút mở nút thắt rõ ràng, một số chúng gây cho khán giả nhiều bất ngờ, sửng sốt.

Về phần diễn xuất, dù hoàn toàn là những gương mặt xa lạ từ Nam Mỹ, thật khó để khán giả có thể nhầm lẫn được những nhân vật trong phim với nhau bởi cái hồn và cá tính riêng biệt cùng vai trò của họ trong tổng thể câu chuyện là hết sức hợp lý, chặt chẽ. Bất ngờ hơn khi biết rằng hầu như toàn bộ diễn viên trong phim đều được chọn từ những khu ổ chuột ở Rio de Janeiro. Vài người trong số đó, ví dụ như Rocket (Alexandre Rodrigues), thậm chí sống ở chính Cidade de Deus. Chỉ duy nhất Matheus Nachtergaele (người đóng vai Carrot) là diễn viên chuyên nghiệp.

KỸ THUẬT QUAY PHIM XUẤT SẮC

Cidade de Deus không mang đến những góc máy chỉnh chu, duy mỹ đầy nghệ thuật hay những cảnh toàn rộng lớn cho ta hình dung rõ ràng hơn về khu phố nơi mà câu chuyện diễn ra, mà ngược lại, những gì người xem được thấy là sự xô lệch, hỗn độn và bụi bặm của một khu ổ chuột nghèo khó, dơ bẩn, nơi nhìn vào ta dễ hiểu hơn rằng tại sao cái ác có thể nảy sinh.

Một lý do nữa mình đoán được có lẽ là đạo diễn hình ảnh César Charlone đã chủ đích không đặc tả cấu trúc hoàn chỉnh của toàn bộ khu ổ chuột, để khán giả phải lạc lối khi đồng hành cùng bước chân của các nhân vật quanh những con hẻm nhỏ tối tăm ẩm ướt dù là ngày hay đêm, để khán giả phần nào cảm nhận được sự khó chịu, ngột ngạt khi sống tại đó.

Trong lần hiếm hoi được trông thấy điều đẹp đẽ nhất của thành phố Rio de Janeiro, César Charloneđã để lại những thước phim rực rỡ ánh mặt trời, bãi cát dài và bờ biển xanh rì nổi tiếng, nơi ghi dấu những kỷ niệm vui vẻ nhất của lũ trẻ với nhau trước khi mỗi đứa trong bọn chúng chọn phe để “được chết”.

Và thế giới văn minh, hiện đại cũng chỉ duy nhất 1 lần được Rocket trông thấy qua khen rèm cửa sổ từ toà soạn báo. Trong Cidade de Deus, không có lần nào hơn thế nữa!

Có thể nói kỹ thuật quay phim xuất sắc đã góp phần rất lớn truyền tải câu chuyện khốc liệt mà bộ phim mang đến.

NHỮNG NỖI BẤT HẠNH CHƯA TỪNG KẾT THÚC

Không có núi Corcovado, không có Tượng chúa cứu thế nổi tiếng của Rio de Janeiro xuất hiện, chỉ có súng, ma tuý, cái nghèo và bạo bạo lực không hồi kết bao phủ lấy Cidade de Deus, tức cũng chẳng có lòng nhân từ hay sự cứu rỗi nào cho những người dân nơi đây để vượt qua nghịch cảnh của mình.

Không chỉ miêu tả chân thực nỗi đau trong một thời kỳ lịch sử của đất nước Brazil, Cidade de Deus còn trực tiếp cho chúng ta thấy hệ quả khủng khiếp từ cuộc sống nghèo khổ và thiếu giáo dục nói chung dù ở bất cứ đâu, trẻ em chính là đối tượng chịu ảnh hưởng nặng nề nhất, dễ tổn thương nhất và cũng dễ dàng mất mát nhất.

Mặc cho bối cảnh của phim đã thuộc về thế kỷ trước thì ngày nay, Rio de Janeiro vẫn là một đô thị gây mâu thuẫn với chính tiếng tăm của nó: 1/5 cư dân thành phố vẫn phải sống trong các khu ổ chuột mà Cidade de Deus chỉ là một trong số đó (chủ yếu là người nghèo), tỷ lệ tội phạm vẫn cao ngất ngưởng với hàng ngàn người chết mỗi năm do bạo lực và các cuộc chiến băng nhóm gây ra nên có thể nói, những nỗi bất hạnh với cái kết mở mà tác phẩm tuyệt vời này mang đến có lẽ chưa từng kết thúc.